Die Kennzeichen der Insekten

  • insekty01
  • insekty02
  • insekty03
  • insekty04
  • insekty05

Die Kennzeichen der Insekten: nach Anleitung des Königl. Schwed. Ritters und Leibarzts Karl Linnaeus, durch XXIV. Kupfertafeln erläutert und mit derselben natürlichen Geschichte begleitet / von J. H. Sulzer, Dokt. der Arzneigelehrtheit. Mit einer Vorrede des Herrn Johannes Geßners, Dokt. der Arzneigelehrtheit, der Physik und Math. ordentl. öffentlichen Lehrers und Chorherrn zum Gr. Münster in Zürich; &c. &c. — Zürich: bei Heidegger und Comp., [post 26 VIII] 1761.

Johann Heinrich Sulzer, żyjący w latach 1735–1814, był pierwszym najbardziej znanym entomologiem szwajcarskim, autorem pracy „Die Kennzeichen der Insekten”, tj. systematyki owadów, w której zastosował system klasyfikacji organizmów stworzony przez Karola Linneusza, obowiązujący aż do połowy XX wieku. Dzieło to wydał w 1761 roku w drukarni „Heidegger und Comp.” – spółce drukarsko-wydawniczej działającej w Zurychu w latach 1727–1766, którą w tym czasie zarządzali Johann Heidegger I wraz z synem Johannem Heideggerem II w kooperacji z ich krewnym Hansem Rudolfem Füssli.

Praca ta jest bogato ilustrowana miedziorytami ze scenami rodzajowymi przedstawiającymi owady i putta, a na karcie przedtytułowej całostronicowym romantycznym obrazkiem prezentującym eleganckiego młodzieńca z siatką na motyle i siedzącą obok na murku damą z łapką na owady, wszystkie sygnowane przez Johanna Rudolpha Schellenberga. W tekście licznie występują drzeworytowe inicjały, winiety en-tête i finaliki z drobnym ornamentem gwiazdkowo-roślinnym.

Najbardziej jednak atrakcyjna wizualnie część publikacji mieści się w pracy współwydanej „Erklärungs-Tafeln zum Natursistem der Insekten”, na końcowych 24 tablicach wypełnionych całostronicowymi ręcznie kolorowanymi miedziorytami ukazującymi owady: chrząszcze, pluskwiaki, motyle, sieciarki, błonkoskrzydłe-błonkówki, muchówki-dwuskrzydłe, bezskrzydłe i stawonogi, niektóre z nich również sygnowane przez Schellenberga, szwajcarskiego malarza, sztycharza, ilustratora, a co ważniejsze w przypadku szczegółowego portretowania tych małych stworzeń: także entomologa.

Pracę poprzedza przedmowa Johannesa Geßnera, szwajcarskiego lekarza, przyrodnika, profesora matematyki, fizyki i w ogóle badacza o zainteresowaniach multidyscyplinarnych.

Johann Heinrich Sulzer urodził się w szwajcarskim Winterthur i tamże zmarł. Tam też prowadził praktykę lekarską po studiach medycznych w Tybindze, które ukończył w 1755 roku z tytułem doktora medycyny. Od 1770 r. zasiadał w Wielkiej Radzie miasta Winterthur. Pełniąc obowiązki, podobnie jak ojciec noszący takie same imiona Hans Heinrich, fizyka miejskiego, czyli lekarza miejskiego odpowiedzialnego za higienę miast, wprowadził w Winterthur szczepienia przeciw ospie, jako pierwszy w Szwajcarii przedsiębrał próby leczenia niewydolności serca z wykorzystaniem naparstnicy purpurowej. Ponadto sprowadził do Winterthur marzanę barwierską (z której uzyskiwano alizarynę – czerwony barwnik do barwienia tkanin), ziemniaki i len, jak również zaprowadził hodowle jedwabników.

Poza wspomnianym dziełem, opublikował w 1776 roku inną pracę przyrodniczą „Abgekürzte Geschichte der Insekten”, także bogato ilustrowaną. Ponadto napisał niepublikowany wstęp o fizjologii do czterotomowego dzieła „Physiognomische Fragmente, zur Beförderung der Menschenkenntnis und Menschenliebe” Johanna Caspara Lavatera, który wielokrotnie cytuje i dziękuje Sulzerowi za możliwość wykorzystania jego materiałów.

Egzemplarz Biblioteki Uniwersyteckiej UMK prawdopodobnie został w II połowie XVIII w. lub na początku XIX w. oprawiony w półskórek na tekturze, papier jasny brąz, brzegi kart są barwione na czerwono, kapitałki biało-zielone, grzbiet z kompartymentami wypełnionymi kwiatami tłoczonymi złotem, zwięzy z ornamentem kwietnym tłoczone złotem, szyldzik tłoczony złotem na naklejonej skórze z napisem: „Sulzers Insekten”. Właścicielem do II wojny światowej była Universitätsbibliothek w Greifswaldzie.

Sygnatura BU UMK: 268281.

Tekst: Paweł Balcerowicz